Συνήθως δεν επιλέγω να γράψω για ένα βιβλίο όσο ακόμα βρίσκομαι υπό την… επήρεια του. Λίγο το φθινόπωρο που χτύπησε δυναμικά την πόρτα μας, λίγο το πόσο πολύ με άγγιξε αυτό το βιβλίο, επέλεξα να επιστρέψω από αυτό το σύντομο διάστημα αποχής με το συγκεκριμένο ανάγνωσμα. Το «Χρονοκαταφύγιο» του Βούλγαρου Γκεόργκι Γκοσποντίνοφ (Εκδόσεις Ίκαρος, Μετάφραση Αλεξάνδρα Ιωαννίδου) είναι ένα βιβλίο θησαυρός, που όμως έρχεται με (συναισθηματικό) κόστος. Βαθιά στοχαστικό, πολύ μελαγχολικό, με εμφανή την υπαρξιακή αγωνία σε κάθε σελίδα, πραγματεύεται ένα καίριο ζήτημα: το ζήτημα της μνήμης και τις προεκτάσεις που αυτή έχει σε ατομικό αλλά και συλλογικό επίπεδο. Το βιβλίο κέρδισε επάξια το Διεθνές βραβείο Booker το 2023.

Ποιο θέμα διαπραγματεύεται το βιβλίο; Σε μια κοινωνία που μαστίζεται από την απώλεια μνήμης με τη μορφή διάφορων μορφών άνοιας, ο Γκαουστίν, άπιαστος χρονοταξιδιώτης και ψυχίατρος, και ο Γκεόργκι Γκοσποντίνοφ (εναλλακτική του αφηγητή περσόνα) αποφασίζουν να ανοίξουν μια κλινική για το παρελθόν. Αυτή η κλινική ξεκινά αφιερωμένη σε μια μονάχα δεκαετία, και όσο η ζήτηση εξαπλώνεται, εξαπλώνονται και οι δεκαετίες που η κλινική φιλοξενεί. Κάθε όροφος της είναι μια ακριβής ρέπλικα της δεκαετίας που αναπαριστά. Ταπετσαρίες, έπιπλα, φαγητά, εφημερίδες, όλα όσα βρίσκονται στον όροφο προέρχονται και αναφέρονται μονάχα στην συγκεκριμένη περίοδο. Η ιδέα είναι πως οι ανοϊκοί άνθρωποι ζουν καλύτερα και μπορούν να αναμοχλεύσουν με μεγαλύτερη επιτυχία την εναπομείνασα μνήμη τους, αν βρίσκονται σε έναν χωροχρόνο για τον οποίο διατηρούν ακόμα μερικές αναμνήσεις.

Η επιτυχία του εγχειρήματος εξαπλώνεται και σε άλλες χώρες,  όπου η κλινική ανοίγει παραρτήματα. Μια από αυτές τις χώρες είναι και η Βουλγαρία, που στην πραγματικότητα είναι και η χώρα καταγωγής του συγγραφέα. Τα όσα διαδραματίζονται σε αυτές τις κλινικές γίνονται καταγραφές και προβληματισμοί του αφηγητή, που αναρωτιέται και ο ίδιος για τη σημασία της μνήμης, της ταυτότητας, της ανάγκης για ένα παρελθόν που καθρεφτίζεται στο σήμερα, συμβάλλοντας στην ενοποιό αίσθηση αυτού που αποκαλούμε «ο εαυτός μου». Ερωτήματα φιλοσοφικής χροιάς προκύπτουν από αυτούς τους προβληματισμούς, όπως «Ποιος είμαι αν δε (με) θυμάμαι;» αλλά και «Ποιος είμαι αν δε με θυμούνται οι άλλοι;».

Στο δεύτερο μέρος του βιβλίου την ιδέα, την ανάγκη, για επιστροφή στο παρελθόν φαίνεται να ενστερνίζεται και ολόκληρη η Ευρώπη, όπου κάθε χώρα καλεί τους πολίτες της να αποφασίσουν με δημοψήφισμα τη δεκαετία στην οποία θέλουν να επιστρέψει και να αναστήσει στο παρόν. Σε αυτό το μέρος του βιβλίου, το προσωπικό γίνεται πολιτικό και η ιστορία ξαναξετυλίγεται -με τον κίνδυνο να επαναληφθεί. Το γαϊτανάκι της επιστροφής στο παρελθόν σε συλλογικό επίπεδο θα ξετυλίξει βαθιές και, θεωρητικά, ξεχασμένες διχόνοιες στο εσωτερικό των κρατών. Άραγε είναι εφικτή και βιώσιμη η επιστροφή στο παρελθόν για μια ολόκληρη ήπειρο;

Λίγα λόγια για τους χαρακτήρες: Αφηγητής του βιβλίου είναι ο ίδιος ο συγγραφέας, πρωταγωνιστές του όμως είναι ο Γκεόργκι Γκοσποντίνοφ και ο Γκαουστίν, αμφότεροι alter ego του συγγραφέα.

Ο Γκεόργκι Γκοσποντίνοφ θα γνωρίσει τον Γκαουστίν ξαφνικά σε μια συνάντηση και θα ταιριάξουν αμέσως, όχι μόνο στον τρόπο που επικοινωνούν αλλά και στον τρόπο που σιωπούν. Ο Γκαουστίν φαίνεται πάντοτε εκτός τόπου και χρόνου, σα να είναι ένα χρονοταξιδιώτης που δεν ανήκει σε κανέναν χρόνο συγκεκριμένα. Η σύμπραξη τους, χρόνια αργότερα και αφότου έχουν χαθεί για πολύ καιρό μετά την πρώτη τους γνωριμία, θα δημιουργήσει την κλινική για το παρελθόν. Ο Γκεόργκι πολλές φορές θα αναρωτηθεί για την ύπαρξη του Γκαουστίν, ενώ ό ίδιος ο συγγραφέας θα προβληματιστεί πάνω στο ποιος επινόησε ποιόν, βάζοντας ακόμα και τον εαυτό του σε αυτή τη φανταστική εξίσωση.

Οι τρεις αυτοί άνδρες θα δώσουν την δική τους οπτική πάνω στα ζητήματα της μνήμης και της επίδρασης της, είτε αυτή υπάρχει ακόμη είτε έχει αρχίσει να φθίνει. Πιο φιλοσοφικός θα αποδειχτεί ο Γκαουστίν, πιο ισορροπιστής ο Γκεόργκι και πιο συναισθηματικός ο ίδιος ο συγγραφέας, που αναμοχλεύει τη δική του προσωπική και εθνική μνήμη με μεγάλη ενδελέχεια. Τρεις διαφορετικές όψεις του ίδιου όντος θα αφηγηθούν και θα προσπαθήσουν να διερευνήσουν τα μεγαλύτερα ερωτηματικά του ανθρώπου: μνήμη και λήθη, αίσθημα του ανήκειν και μοναξιά, και σε τελική ανάλυση, ύπαρξη και ανυπαρξία.

Διαβάστε αυτό το βιβλίο εάν: είστε άνθρωπος που αγαπά τη νοσταλγία, που προβληματίζεται για τις όψεις του περασμένου εαυτού και τον τρόπο που οι αναμνήσεις διαμορφώνουν το σήμερα. Πέραν αυτών των πυρηνικών για τον άνθρωπο προβληματισμών, το βιβλίο προσφέρει και άφθονες ιστορικές πληροφορίες με όλες τις κοινωνικές και φιλοσοφικές τους προεκτάσεις.

Λίγα λόγια για το συγγραφέα: O Georgi Gospodinov (Γκεόργκι Γκοσποντίνοφ) γεννήθηκε το 1968. Είναι ένας από τους πιο μεταφρασμένους Βούλγαρους συγγραφείς μετά το 1989, ενώ συγκαταλέγεται στους πιο εφευρετικούς και τολμηρούς λογοτέχνες της Ευρώπης. Το πρώτο του βιβλίο Φυσικό μυθιστόρημα (Ίκαρος, 2020) κυκλοφόρησε το 1999, έγινε διεθνές μπεστ σέλερ, μεταφράστηκε σε 24 γλώσσες και χαρακτηρίστηκε από το New Yorker ως ένα «αναρχικό-πειραματικό ντεμπούτο». Το δεύτερο μυθιστόρημά του Περί φυσικής της μελαγχολίας (Ίκαρος, 2018) κέρδισε πολλά λογοτεχνικά βραβεία, μεταξύ άλλων το Κρατικό Βραβείο Μυθιστορήματος στη Βουλγαρία (2013), το ελβετικό βραβείο Jan Michalski Preis (2016) και το πολωνικό βραβείο Angelus (2019). Έχει μεταφραστεί σε περισσότερες από 15 γλώσσες. Το τρίτο του μυθιστόρημα Χρονοκαταφύγιο (Ίκαρος, 2021) κυκλοφόρησε το 2020. Τιμήθηκε με το Κρατικό Βραβείο Μυθιστορήματος στη Βουλγαρία (2021) καθώς και με το βραβείο Strega Europeo (2021). Έχει διδάξει στο Πρόγραμμα Δημιουργικής Γραφής του Πανεπιστήμιου Humboldt στο Βερολίνο και εργάστηκε ως επισκέπτης συγγραφέας στο Berliner Künstlerprogramm des DAAD και στο Wissenschaftskolleg zu Berlin. (Με πληροφορίες της ιστοσελίδας των εκδόσεων Ίκαρος)

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΒΙΒΛΙΟΥ

Συγγραφέας: Γκεόργκι Γκοσποντίνοφ

Μετάφραση: Αλεξάνδρα Ιωαννίδου

Εκδόσεις: Ίκαρος

Έτος έκδοσης: 2021

Αριθμός σελίδων: 368